Dansen, garnalen pellen, mensen opereren, stofzuigen en grasmaaien. Nu al komt de robot steeds dichterbij in ons dagelijks leven. Zijn inzet op militair en industrieel gebied wordt in hoog tempo uitgebreid naar dienstverlening en persoonlijk gebruik. Maar de ontwikkelingen gaan verder, veel verder. De belangrijkste technologische sprong voorwaarts is dat robots kunnen leren van andere robots en van mensen. Dat maakt ze minder bewerkelijk en veel breder inzetbaar, zegt chief investment officer Han Dieperink van de Rabobank. Dat is bijvoorbeeld een voordeel bij de assemblage van producten in de fabriek. ‘Voorheen moest je als daar iets misging de machine stilleggen en ingewikkelde software programmeren om het te herstellen. Tegenwoordig kun je de robot opnieuw inregelen door zelf te bewegen en voor te doen wat de bedoeling is. Het werkt net als bij een kind: ‘leren begint met imiteren.’
Weerstand overwinnen
Robots hebben wel wat weerstand te overwinnen als ze de plek van mensen innemen, maar rationeel gezien brengen zij geweldige voordelen met zich mee. Zo kunnen zij gevaarlijk, zwaar of geestdodend werk overnemen. Denk bijvoorbeeld aan een robot die asperges kan steken of die met behulp van 3D-visualisatie alle taken in de vleesverwerkingsindustrie kan uitvoeren. Ook banen waarvoor snel veel data moeten worden geanalyseerd, kunnen meer en meer door robots worden ingevuld. Zoals in de financiële wereld. Dieperink: ‘Bij een vermogensbeheerder in Londen bestond het team voor kredietanalyse voorheen uit dertig man, nu nog maar uit twee mensen die de gebruikte algoritmes optimaliseren.’ Dus niet alleen simpel productiewerk, ook aan de bovenkant van de arbeidsmarkt rukken robots op. Zo kunnen zij straks veel voorbereidend werk van medici, juristen en rechters overnemen. De oprukkende vergrijzing in de westerse wereld, met als gevolg weinig 'handjes' en veel zorgtaken, maakt dit des te relevanter. Ander gunstig effect van robotisering is de lagere belasting op het milieu. Robots leggen veel minder beslag op grondstoffen dan mensen. Zij kunnen immers werken zonder licht, verwarming, airconditioning, toezicht, voeding en pauzes. Wat te denken van zelfrijdende elektrische auto’s? Ten slotte zullen de kosten van productie zo sterk dalen, dat het niet meer nodig is om arbeid uit te besteden naar lagelonenlanden. Ook dat verkleint de ecologische voetafdruk.
Sprong productiviteit
Die dalende kosten van productie, daar is het natuurlijk allemaal om begonnen. Met robots vliegt de productiviteit omhoog. Vergelijk het met de industriële revolutie. Eind 19e eeuw werkte 95 procent van de bevolking in de agrarische sector, nu is dat minder dan 2 procent. Met dezelfde middelen wordt meer geproduceerd. Hetzelfde gaat de komende jaren dankzij robotisering in de productie gebeuren, zo is de verwachting. Werkt op dit moment nog zo’n 30 procent van de wereldbevolking in fabrieken, met de nieuwe technologieën daalt dit naar verwachting tot 2 procent. Maar hoe snel en slim zij ook werken, robots vormen pas een echt aantrekkelijk alternatief voor menselijke arbeid als zij betaalbaar zijn. Goed nieuws: in iets meer dan tien jaar tijd zijn de kosten voor een robot al gehalveerd. De kosten gaan naar verwachting verder dalen. Een concreet voorbeeld: een lasser heeft nu een uurtarief van ongeveer 22 euro. Een gespecialiseerde robot doet hetzelfde werk voor 7 euro per uur en over vijftien jaar voor 2 euro. Een flexibeler en breder inzetbare robot kost nu nog 25 euro per uur. Kost die over vijf jaar nog maar 18 euro per uur, dan kan hij concurreren met veel werk dat nu nog door mensen wordt gedaan.
Robot Baxter
Aangenaam: Baxter, een in 2012 gelanceerde revolutionaire robot die is ontworpen door de Amerikaanse start-up Rethink Robotics. Niet alleen kan deze robot productietaken uitvoeren, bovendien kan hij heel snel en makkelijk zelf dingen leren. Daardoor kan hij zich aanpassen aan zijn omgeving en de taken die hij moet uitvoeren. Een ingewikkelde programmering of kostbare integratie is niet meer nodig. Daardoor is Baxter redelijk betaalbaar, met een aanschafprijs van ongeveer 30.000 euro. Baxter is wat men noemt een 'collaboratieve' robot. Dat betekent dat hij veilig in de omgeving van mensen kan werken, dankzij een mensvormig omhulsel met ronde hoeken en een lage snelheid, met sensoren die een aanraking detecteren en daarop reageren. Deze robots kunnen op allerlei verschillende plekken worden ingezet. De verwachting is dat Baxter een doorbraak zal zijn voor eenvoudig productiewerk en simpele zorgtaken. Door Amerikaanse onderzoekers wordt hij al genoemd als ideale vervanger van de blindengeleidehond. Rethink Robotics is (nog) niet beursgenoteerd. Een van de geldschieters is Bezos Expeditions, het investeringsfonds van Amazon-CEO Jeff Bezos. Naar verwachting gaat deze investering hem geen windeieren leggen.
Profiteren als belegger
Hoe nu als belegger in te springen op deze ontwikkelingen? Het zoeken is natuurlijk naar de nieuwe Apple. Maar zie die maar eens te identificeren. Om de echt kansrijke spelers, vaak start-ups, eruit te pikken is expertise onmisbaar. Vandaar dat Dieperink altijd zou kiezen voor een gespecialiseerd beleggingsfonds. ‘Je hebt een beheerder nodig die in een vroeg stadium ziet waar de kansen liggen.’ De gok wagen en in individuele bedrijven beleggen kan ook, maar is doorgaans wel gecompliceerd. Dieperink: ‘Vaak gaat het om buitenlandse bedrijven, bijvoorbeeld uit Japan of Zuid-Korea. Hoe kom je aan diepgaande kennis daarover en kun je de aandelen makkelijk op de lokale beurs kopen? Er zijn nogal wat drempels.’ Voor de expertise van fondsmanagers hoeft de belegger tegenwoordig minder te betalen dan voorheen, dat scheelt. Met dank aan de onstuitbare opkomst van goedkope indextrackers, waarbij de actief beheerde fondsen niet – geheel – konden achterblijven. ‘Door de lagere kosten is de keuze voor een actief fonds nu makkelijker’, aldus Dieperink.
Al jaren zet de Rabobank via themafondsen in op de voortschrijdende technologieën. Zoals met het agrithema, dat profiteert van productieverbeteringen die dankzij automatisering in de agrisector worden behaald. Ook het consumententhema speelde de afgelopen jaren al succesvol in op innovaties, en presteerde daarmee jaar op jaar 7 tot 10 procent beter dan de markt.
Kersentaartmachine
Dieperink is met zijn team ook op zoek gegaan naar een beleggingsfonds dat zich richt op robotisering van de productiekant. In de portefeuille van het roboticathema zitten bedrijven die onderdelen voor robots maken, maar ook ondernemingen die optimaal gebruikmaken van robots voor hun productie. Bijna de helft van de portefeuille bestaat uit Amerikaanse bedrijven en nog eens een kwart uit Japanse. Enkele namen: de Amerikaanse producent van operatierobots Intuitive Surgical en de maker van visiesystemen voor de controle van producten Cognex. In Japan is onder meer gekozen voor een investering in FANUC, wereldwijd de grootste producent van industriële robots. Er zit ook één Nederlands bedrijf in portefeuille. Op het oog verrassend: Twentsche Kabel. Het bedrijf heeft een grote technologische voorsprong met de volledig geautomatiseerde productie van autobanden. Die expertise wordt nu ook uitgebouwd naar andere terreinen. Bijzonder voorbeeld: de ontwikkeling van een kersentaartmachine.
Met een tot de verbeelding sprekend thema als robotica is het oppassen voor een hype en bijbehorende opgeblazen beurskoersen. Volgens Dieperink is daarvan nu in elk geval nog geen sprake. ‘De waarderingen van de aandelen wijken niet sterk af van de rest van de aandelenmarkt, terwijl de groeiperspectieven van deze bedrijven groter zijn. We zitten in de beginfase van revolutionaire ontwikkelingen. De groei wordt dan vaak nog onderschat.’
Robotlanden
Zuid-Korea, Duitsland en Japan. In deze landen worden robots al het meest ingezet. De urgentie is hier ook het hoogst, omdat de vergrijzing er het hardste gaat. Met als gevolg dat het aantal arbeidskrachten terugloopt. Automatisering van productieprocessen en dienstverlening is dan een aantrekkelijke oplossing. Daarnaast is in deze landen de auto-industrie groot, en daar wordt ongeveer 40 procent van de industriële robots voor gebruikt. In deze sector werken in Japan en Duitsland, maar ook in Frankrijk, Italië en de Verenigde Staten, op elke tienduizend mensen minimaal duizend robots. De snelst groeiende roboticamarkt? China.