In de afgelopen jaren lijkt de tegenstelling tussen de reële economie en de financiële markten groter te worden. In de reële economie gaat het om echte mensen, echte banen en echt geld, terwijl op financiële markten alles kunstmatig lijkt, waarmee ook nog eens volop wordt gespeculeerd. Daarmee wordt voorbijgegaan aan het belang van financiële markten voor een efficiënte allocatie van kapitaal. Het marktmechanisme is daarvoor het beste middel, ondanks alle gebreken. Dat betekent niet dat je de markt altijd maar haar gang moet laten gaan. Ook op financiële markten moeten mensen zich aan de wet houden, al wordt dit in het heetst van de strijd wel eens vergeten. 

De sterke groei van ESG-, duurzaam en impactbeleggen zorgt voor een structureel positieve verandering. Maar door de inval in de Oekraïne lijken we een grote stap terug te zetten. Alle fossiele brandstoffen, steenkoop voorop, zijn weer welkom in de Europese Unie. Biden smeekt de Amerikaanse olie-industrie om meer olie uit de schalievelden te halen. Er lijkt weinig meer over van het bestrijden van de klimaatcrisis. Nu even niet. Toch laat juist de Russische inval in de Oekraïne zien hoe ver de invloed van ESG-beleggen strekt. 

Hoge energieprijzen door ESG-beleid

Het tekort aan energie (olie, gas en steenkool) heeft meerdere oorzaken, maar de toegenomen aandacht voor duurzaamheid speelt een grote rol. Wellicht dat duurzaamheid ook een rol speelt bij de Russische inval. John McCain zag Rusland in 2015 de facto als een groot benzinestation in de vorm van een land. Een land dat bij ongewijzigd beleid failliet zal gaan door de energietransitie. De inval in de Oekraïne (en de feitelijke annexatie van Kazachstan en Wit-Rusland) kan gezien worden als een vlucht naar voren van het Kremlin, om er voor te zorgen dat Rusland meer wordt dan dat grote benzinestation. 

De reden dat energieprijzen nu sterk stijgen, is ook voor een belangrijk deel het resultaat van de terughoudende opstelling van beleggers ten aanzien van fossiele brandstoffen. Eerst waren het de directeuren van centrale banken zoals Mark Carney en Klaas Knot die vooral de commerciële banken waarschuwden voor de risico’s van stranded assets in combinatie met langjarige financieringen. Onder invloed van de verantwoorde ontwikkelingsdoelen en de klimaatcrisis gingen steeds meer beleggers zich concentreren op duurzame bedrijven. Die kregen een hogere waardering dan de vervuilende oliebedrijven. Geïnspireerd door de directeuren van de centrale banken en de verantwoorde ontwikkelingsdoelen is de geldkraan voor veel oliebedrijven dicht. Op de stoep stonden protesterende actievoerders die er ook nog eens voor zorgen dat sollicitanten liever ergens anders willen werken. Zelfs de rechter kwam eraan te pas om te voorkomen dat oliemaatschappijen nog gingen investeren in fossiele brandstoffen. 

Het is iets te gemakkelijk om naar duurzame beleggers te kijken als de oorzaak van dit probleem. De realiteit is dat uitsluiten eenvoudig is, maar investeren in alternatieve energie kennelijk een stuk lastiger. De energietransitie is ook alleen mogelijk met hulp van de grote oliemaatschappijen met hun enorme kasstromen, hun leger ingenieurs en de kennis van grootschalige projecten. Wat de hoge olie-, gas- en kolenprijzen wel bewijzen is dat financiële markten een grote invloed hebben op de echte wereld, in dit geval door de rem op de investeringen in fossiele brandstoffen. 

Minder zichtbare invloed van ESG-beleggen

Er bestaat geen belegging zonder impact. De laatste jaren, vooral na de introductie van de duurzame ontwikkelingsdoelen, oefenen aandeelhouders actief invloed uit op het beleid van ondernemingen. Doordat bij veel bedrijven de top drie aandeelhouders bestaan uit Vanguard, Blackrock en State Street, kunnen die samen een stevige vuist maken. Vrijwel alle asset managers onderschrijven tegenwoordig de principes van de Verenigde Naties (Unpri) en dat betekent dat ze over zaken op het gebied van duurzaamheid vaak gemeenschappelijk optrekken. Bovendien bestaat de top drie uitsluitend uit indexbeleggers en juist deze passieve beleggers zijn gevoelig voor grote systeemrisico’s zoals de klimaatcrisis. State Street heeft sinds maart 2017 veel succes met de Fearless girl-campagne, een bronzen beeld van een meisje op Wall Street dat symbool staat voor meer vrouwen in het Amerikaanse zakenleven. Onderwerpen die duurzame beleggers inbrengen in de jaarvergadering veranderen ook de maatschappij. Zo zijn er tegenwoordig geen plastic rietjes en piepschuimen bakjes meer bij de McDonald’s, maar alleen nadat aandeelhouders met behulp van de plastic soup foundation daarom hadden gevraagd. De wereld is aan het veranderen dankzij duurzame beleggers

Steeds minder producenten controversiële wapens.

Sommige beleggers klagen na de Russische inval dat ze niet kunnen beleggen in wapenproducenten. Niet iedereen, want er zijn ook voldoende beleggers die in geen enkel wapenbedrijf willen beleggen. Sinds 2013 verbiedt de Nederlandse wet financiële instellingen zaken te doen met bedrijven die clustermunitie produceren of verhandelen, een en ander naar aanleiding van het verdrag inzake clustermunitie uit 2008. Nu is op de beelden uit de Oekraïne te zien dat de Russen clusterbommen inzetten, zelfs tegen de burgerbevolking, maar het toont juist van beschaving door de strijd te aan te gaan zonder gebruik te maken van controversiële wapens. Waar het om gaat is dat clusterbommen en bijvoorbeeld ook anti-personeelsmijnen disproportionele en een willekeurige impact hebben op de burgerbevolking. Hetzelfde geldt ook voor biologische wapens, chemische wapens en wapens waarbij gebruik wordt gemaakt van witte fosfor. 

Er zijn beleggers en tegenwoordig ook Mient-Jan Faber die vinden dat kernwapens niet op de lijst hoeven te staan, omdat ze na de Tweede Wereldoorlog zo lang voor vrede hebben gezorgd. Kernwapens zijn echter per definitie massavernietigingswapens. Als ze gebruikt worden, zijn ze zonder onderscheid dodelijk voor burgers en militairen, en hun effecten kunnen niet begrensd worden in tijd of in ruimte. Diezelfde argumenten werden gebruikt voor het verbod op landmijnen en clustermunitie. Kernwapens hebben de potentie de mensheid en de hele planeet compleet te verwoesten. Volgens het Internationale Rode Kruis is er geen effectieve manier om hulp te verlenen aan slachtoffers van een nucleaire ontploffing. Hoe kan zo’n wapen ‘niet controversieel’ genoemd worden? 

Gelukkig voor de wapenfreaks is er veel meer mogelijk. De lijst met controversiële wapenproducenten is tegenwoordig een stuk korter en vooral gevuld met onbekende Aziatische namen. Zelfs veel wapenproducenten luisteren naar de bezwaren van maatschappij onder aanvoering van hun aandeelhouders. Zo is het alweer enige tijd mogelijk om in een bedrijf als Raytheon te beleggen. Dat bedrijf was uitgesloten vanwege de productie van clustermunitie, maar daar zijn ze nu dus mee gestopt. Op de website van Raytheon staat sinds 2016 dat het bedrijf geen clustermunitie of delen van clustermunitie meer maakt en dat het bedrijf ook geen landmijnen, kernkoppen, biologische en chemische wapens produceert. Ook hier heeft een ESG-filter dus een ongekend positieve impact.